Czym jest saperka i do czego się przydaje?
Czy pytanie “co to jest saperka?” wymaga w ogóle jakiejś rozbudowanej odpowiedzi? Przecież niewiele jest rzeczy bardziej banalnych od tego narzędzia - można by pomyśleć. W pierwszej polskiej encyklopedii, napisanej w połowie XVIII w. przez Benedykta Chmielowskiego, pod hasłem Koń pada słynna sentencja “jaki jest, każdy widzi”. I choć każdy widzi, to nie każdy wie, że po tym humorystycznym wtręcie następuje wyczerpujący opis tego zwierzęcia, ponieważ każdy, nawet najpowszechniej spotykany obiekt potrafi kryć w sobie więcej, niż można dostrzec na pierwszy rzut oka.
Co to znaczy saperka?
Uściślając, najpierw zajmiemy się tym, co to znaczy saperka w ujęciu czysto użytkowym. Współcześnie, omawiane określenie jest tak rozpropagowane, że saperka oznacza właściwie każdy typ narzędzia do kopania mniejszy od klasycznej łopaty lub szpadla.
Może występować w wersji składanej, teleskopowej, rozkręcanej, jak i z trzonkiem stałym. Do wykonania rękojeści, której długość oscyluje zazwyczaj w granicach 30 – 55 cm, może posłużyć drewno, stal lub inny metal, a także nowoczesne tworzywa sztuczne o wysokiej wytrzymałości.
Rozmiary stalowej głowni wynoszą około 20 x 15 cm. Często saperki umożliwiają wykorzystanie ich w charakterze maczety lub piły, dzięki odpowiednio zaostrzonym lub ząbkowanym krawędziom. Opcja blokowania składanej łopatki w pozycji półotwartej służy do użycia jej jako kilofa albo motyki. Modele survivalowe oferują nawet zintegrowane kompasy, klucze oczkowe, otwieracze do butelek czy przecinaki do lin. Saperki często są wyposażone w pokrowiec dodatkowo ułatwiający ich transportowanie w samochodzie, plecaku czy też po przypięciu do pasa.
Co oznacza saperka – skąd wzięła się jej nazwa?
Pozostaje dociec jeszcze jednej kwestii, a mianowicie co oznacza saperka w kontekście językowym, skąd wzięło się powiązanie tego, użytkowanego przecież przez niemal wszystkie formacje mundurowe oraz osoby cywilne, przyrządu z saperami właśnie.
Nawiązanie do saperów bierze się z szerokiego znaczenia tegoż słowa. Wbrew temu, co może przychodzić jako pierwsze na myśl, gdy mówimy obecnie o saperze, czyli żołnierz rozbrajający ładunki wybuchowe w specjalnym stroju, od setek lat "saperskimi" określano ogół wojsk inżynieryjnych. Formacje takie, których zadaniem były między innymi tworzenie, ale i niszczenie fortyfikacji i umocnień, szczególnie chętnie sięgały po łopatki. Robiły to także już na wiele lat przed tym, jak saperki stały się standardowym wyposażeniem piechurów jako łopatka piechoty, pod którą to nazwą oficjalnie to narzędzie występuje w Wojsku Polskim.
Termin saper trafił do polszczyzny z języka francuskiego, ale szukając jego źródłosłowu cofniemy się aż do łacińskiego sappa, które oznacza... narzędzie będące odmianą motyki lub kilofa. Tak naprawdę można się więc pokusić o stwierdzenie, że historia zatacza tu koło. Wprawdzie nazwa saperka pochodzi od sapera, ale określenie "saper" wywodzi się od przodka współczesnej łopatki, który umożliwiał realizację zbliżonych, zarówno cywilnych, jak i militarnych zadań.
Saperka jako broń
Warto napomknąć jeszcze o jednym zastosowaniu tego na pozór zupełnie niewinnego narzędzia. Saperka jako broń była wykorzystywana już od tysiącleci. Oczywiście był to dopiero przodek, a nie wierny odpowiednik znanego nam przyrządu, ale potwierdzone jest użycie łopatek, motyk i kilofów oraz różnych wariacji na ich temat do celów bojowych już w starożytnym Rzymie, jeszcze przed naszą erą.
Myliłby się jednak ten, kto założyłby, że walka saperką odeszła do lamusa wraz z pojawieniem się broni palnej. Wręcz przeciwnie, najpierw malejąca popularność typowej broni białej, następnie przeniesienie walk do ciasnych okopów w czasie I Wojny Światowej, a finalnie, w czasach II Wojny Światowej coraz większa popularność pistoletów maszynowych w stosunku do długich karabinów z bagnetami doprowadziły do czegoś zgoła odmiennego. Saperka stała się dla wielu żołnierzy bronią do walki kontaktowej, choćby dla czerwonoarmistów z pepeszami czy uczestników wojny pozycyjnej we Francji trzy dekady wcześniej. Pomimo tego, że narzędzie było projektowane do czego innego, sprawdzało się w tej roli całkiem nieźle, zwłaszcza podczas walk na terenach zurbanizowanych i w okopach, a co najważniejsze było ogólnie dostępne praktycznie dla każdego piechura w przeciwieństwie do choćby palnej broni krótkiej.
Saperka jak broń do tego stopnia zaintrygowała Sowietów, że stworzyli nawet koncepcję łopatki-moździerza. Co więcej, nie pozostali na koncepcie i w latach 30. XX wieku wyprodukowali lekki moździerz strzelający granatami kalibru 37 mm, w którym trzonek saperki pełnił funkcję lufy, składana głownia zaś stanowiła podstawę całej konstrukcji. Finalnie rozwiązanie to okazało się na tyle niepraktyczne, zbyt duże i ciężkie jako saperka, zbyt niecelne i oferujące zbyt małą siłę rażenia jako moździerz, że w trakcie działań wojennych bywało porzucane jako nadmierny balast.
Współcześnie wciąż jedna formacja bardzo poważnie podchodzi do walki saperką i wywodzi się rzecz jasna z Rosji. Co dość zaskakujące jest to formacja, której saperka raczej nie przydaje się do celów inżynieryjnych ze względu na charakter prowadzonych operacji. Chodzi bowiem o siły specjalne, a dokładniej Specnaz. Rosyjscy komandosi nie tylko do perfekcji opanowują walkę saperką w zwarciu, wraz z zakładaniem chwytów i dźwigni, ale także wykorzystują ją do rażenia wrogów na odległość. Rzut naostrzoną saperką w swojej skuteczności dorównuje temu, co można osiągnąć tomahawkiem lub toporkiem.
Na szczęście my możemy skupić się na wykorzystaniu łopatek w zdecydowanie bardziej rekreacyjnych zadaniach, użytkując ich na biwakach, w ogródkach czy też na off roadowych wypadach. Najlepsze saperki do codziennych, pokojowych, zmagań znajdziesz na MILITARY.PL.
